“Vadedilmiş toprak” ve “seçilmiş halk” düşünceleri nasıl doğdu, nasıl dönüştü ve modern siyasetin merkezine nasıl yerleşti?

***

Ortadoğu’nun kaderini belirleyen en güçlü anlatılardan biri, “seçilmiş halk” ve “vadedilmiş topraklar” düşüncesi. Peki bu düşünce nasıl doğdu, yüzyıllar içinde nasıl dönüştü ve modern siyasetin merkezine nasıl yerleşti?

Dinler tarihi uzmanı olan ve erken dönem Hıristiyanlık tarihine dair yaptığı nitelikli araştırmalarla tanınan Prof. Dr. Zafer Duygu, Vadedilmiş Topraklar’da Tanah’taki (Tora/Tevrat) köklerden başlayıp Birinci ve İkinci Tapınak dönemleri, Asur ve Babil sürgünleri, Pers hâkimiyeti, Helenistik krallıklar, Makkabi isyanı ve Roma idaresi boyunca uzanan kapsamlı bir hat kuruyor; “kutsal” anlatıların tarihsel bağlamlarını açığa çıkarıyor.

Bu yolculukta Yeşu’nun fetihlerinden Davut ve Süleyman’a, diaspora tecrübelerinden Bar Kohba isyanına kadar dönüm noktaları, bir mitin nasıl ideolojiye, ideolojinin de nasıl siyasal projelere dönüşebildiğini gösteren örnekler olarak ele alınıyor.

Vadedilmiş Topraklar “seçilmişlik” vurgusunun kimi dönemlerde soy/ırk merkezli, kimi dönemlerde sorumluluk/ahlak merkezli yorumlandığını; “vadedilmiş toprak” düşüncesinin ise eskatolojik bir beklentiden somut jeopolitik hedefe çevrildiğini gösteriyor. Böylece modern Siyonizm’in dinî sembolleri seküler ulus-devlet projesiyle nasıl harmanladığını, haritalar, metinler ve hafızalar üzerinden nasıl meşruiyet ürettiğini, tarih ile mit arasında gidip gelen gerilimli sınırda sergiliyor.

***

Sloganların gürültüsünden uzak, belgeye dayalı bir tartışma sunan Vadedilmiş Topraklar güncel trajedilerin yalnızca askerî-siyasal hesaplaşmaların değil, kutsal anlatıların modernleştirilmiş kullanımlarının da sonucu olduğunu hatırlatıyor; tartışmayı inançlara saldırı zemininin dışına, tarihsel analiz ve eleştirel yorum zeminine taşıyor. Tapınağın yıkılışları, sürgünlerin kimliği yoğuran etkileri, Roma’nın hukuk ve kültür politikaları, mezhep ve hareketlerin (Ferisiler, Sadukiler, Esseniler, Hasmonayimler) dünyası; hepsi, bugünün çatışmalarını anlamaya yarayan bir arka planın parçaları olarak yeniden kuruluyor.

Vadedilmiş Topraklar: Ortadoğu’yu Esir Alan Bir Yahudi Mitinin Tarihi, yalnızca geçmişi anlatmıyor; bugün konuşulan her cümlenin arkasındaki uzun süreli fikir hareketlerini görünür kılıyor. Hem akademik titizliği hem de sürükleyici anlatımıyla, Ortadoğu’nun bugünü hakkında düşünen herkesin kütüphanesinde yerini hak eden bir kaynak.