Selçuklu sultanları mütevazı, mütedeyyin ve dirayetli sultanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim bu vasıflarını devletin kuruluş süreci ve Dandanakan zaferi sırasında net bir şekilde ortaya koymuşlardır. Tuğrul Bey, üstün dirayeti ve dini siyaseti doğrultusunda Abbâsîleri bâtınî tehlikesinden kurtararak İslam’ın sancaktarlığını yapmıştır.

Ardından tahta geçen Sultan Alparslan, Türkistan'dan İran, Turan ve Anadolu'ya kadar birçok fetihlerde bulunarak Malazgirt Zaferiyle Anadolu'yu Türk yurdu haline getirmiş ve batı Türklerinin atası olarak tarihe geçmiştir. Fethin babası Alparslan'ın şehit edilmesinden sonra muhteşem sultan olarak bilinen Melikşah, tahta çıkarak bâtınîler ve haçlılara karşı büyük bir mücadele vermiş, Nizamiye Medreselerini kurarak bâtınîlerin ilmi ve fikri kabiliyetlerini çökertmiştir. Sultan Melikşah'ın vefatından sonra Selçuklu Devleti’nde taht mücadelesi baş göstermiş, hanedan çatışması gölgesinde tahta geçen Sultan Berkyaruk döneminde bâtınîler ve haçlılar güçlenerek Selçuklu topraklarına göz dikmişlerdir.

Bâtınîlere karşı mücadele etmeyi kâfirlere karşı cihaddan daha üstün gören Sultan Muhammed Tapar, devletin başına geçer geçmez bâtınîleri bitirmeye çalışmış ve haçlı seferlerine karşı set çekmiştir. Son olarak Selçuklu Devleti'nde en uzun süre hüküm süren Horasan meliki Sencer, tahta geçerek yarım asırdan fazla dini ve siyasi üstünlüğü çerçevesinde Selçuklu Devleti’nin hâkimiyetini genişletmiş, Horasan'dan Türkistan, İran, Turan, Anadolu ve Gürcistan'a kadar hüküm sürmüştür. Âlim, ârif ve şairleri destekleyen Sultan Sencer, kendi soydaşları Oğuzların eline esir düşünce Selçuklu Devleti parçalanmaya yüz tutmuştur.