MS III. yüzyılda tarih sahnesine çıkan Tuyuhunlar, tıpkı ataları Hunlar gibi konar-göçer dinamikleri çerçevesinde devletlerini kurdular. Çin’in kuzeydoğusundan göç eden bu halk, nihayetinde batıda Gansu ve Kök Nur (Qinghai) havalisinde devletlerini kurup törelerini yaşattılar. Henüz göç dönemlerindeyken bile çok sayıda Hun boyunu kendilerine tabi kılıp; Hun, Xianbei ve Tabgaç bakiyelerini kendilerine kattılar. Böylece gitgide büyüyüp güçlendiler ve “kağan” unvanlı hükümdarlarıyla kudretli bir devlet yapısına kavuştular. VII. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğindeyse tarih sahnesinden çekildiler.

Tuyuhunların kökeni, kültürü ve devlet yapısı ayrıntılı bir şekilde incelendiğinde onların kültürlerindeki Türk unsurlar dikkat çekmektedir. Zeki Tok’un Çin’de başlayıp İstanbul’da sonuçlanan uzun ve yorucu çalışmalarının ürünü olan bu kitap, Tuyuhunların siyasi tarihinin yanında kökeni, adı, dili, dini, coğrafyası ve gelenek-görenekleri hakkında da mühim bilgiler sunmaktadır.

Kürşat Yıldırım