1864 Vilayet Nizamnamesi

1864 Vilayet Nizamnamesi ve getirdikleri, günümüzü anlamak için tarihten ders çıkarmak isteyenlere son derece önemli bilgiler sunmaktadır. Mülkiye mezunu, Hukuk Mektebi muallimlerinden İsmail Hakkı Bey (Göreli), 1911’ de yayınladığı Hukuk-u İdare kitabında Nizamnamenin köklerini Gülhane Hattı’na kadar uzatarak, “vilayetin merkeze kaviyyenrabtı esbabına tevessül edildiğini” söylemiştir. İki yıl sonra Hukuk Mektebi’nin bir diğer müderrisi Mustafa Şeref Bey nizamnamenin yayınlanışıyla ilgili daha etraflı açıklamalar yapmıştı; “Herşeyden evvel inhilal (dağılma) haline gelen kuvve-i merkeziyeyi diriltmek, isyanların, ihtilallerin önünü almak için sıkı bir merkeziyete lüzum ve ihtiyaç vardı. Şu lüzum ve ihtiyaç 1281 (1864) tarihli teşkilat nizamnamesini vücuda getirdi.” Osmanlı idare hukuku profesörleri yorumlarıyla modern devletin taşraya nüfuz etmesi ile ayrılıkçı hareketler arasında bağlantılar kurmuşlardı. Söz konusu tespitler, Osmanlı modernleşmesinin en önemli açmazlarından birini teşkil etmekteydi. Midhat Paşa, Fuat Paşa ve Cevdet Paşa gibi nizamnameyi biçimlendiren devlet adamlarının düşünceleri ve eylemleri, sadece Osmanlı 19. Yüzyılını değil Cumhuriyetin mülki teşkilatını belirlemiştir.